Hiểu và vận dụng luật xa gần

Luật xa gần trong tạo hình còn gọi là luật thấu thị hay luật phối cảnh, là tập hợp những phương pháp biểu hiện không gian lên mặt phẳng với các yếu tố tạo hình như đường nét, tỉ lệ, sắc độ, màu sắc vv...nhằm giả thích và trình bày diến biến sự vật, hình thể đang tồn tại trong không gian từ gần đến xa theo quy luật của mắt ta nhìn.

Là khoa học giải thích trình bày diễn biến của vật  thể về hình thể, đường nét từ gần đến xa khi người ta nhìn tự nhiên từ 1 điểm cố định – LXG giải quyết mọi tương quan về hình thể đường nét của những vật thể ở những vị trí xa gần khác nhau trong không gian.

Luật xa gần có sự tham gia đóng góp của các họa sĩ thời phục hưng, trong đó có Leonadevinhci, và sau đó có sự đóng góp cửa các nghành khoa học khác.

Luật gần xa trong tạo hình

Biểu hiện không gian trên mặt phẳng trong tạo hình

Phương pháp biểu hiện không gian trong tranh theo lý thuyết của nghệ thuật thị giác cho rằng: điểm chiếm  vị trí không gian, đường nối vị trí các điểm nũng chiếm không gian đây là loại không gian một chiều. Mặt phẳng do đường ngang và đường dọc tạo nên là không gian 2 chiều. Mặt chiều sâu vuông góc với mặt phẳng ngang cấu thành  thể khối gọi là không gian 3 chiều.

Có ba phép chiếu thông dụng đó là:

• Phép chiếu song song
• Phép chiếu vuông góc
• Phép chiếu xuyên tâm

Trong đó phép chiếu xuyên tâm được dùng làm cơ sở cho luật xa gần trong tạo hình

• Mắt là tâm chiếu
• Hình ảnh của vật (chiếu qua mặt tranh) nhỏ hơn vật
• Mặt tranh (tức tấm kính tưởng tượng)

Phép chiếu xuyên tâm:

Là phép chiếu trong đó các tia chiếu đều đI qua một điểm đã chọn gọi là tâm chiếu. Hình chiếu của một vật thể lên một mặt phẳng có thể lớn hơn vật (phép duỗi) có thể nhỏ hơn vật (phép co), nói chung đều biến dạng,

• Phép duỗi: Khi tâm chiếu đặt xa hơn vật chiếu, ta có hình chiếu lớn hơn vật, gọi là phép duỗi. Liên hệ trong thực tế – hiện tượng bóng ngã của một vật hắt lên tường, do ánh sáng của một ngọn nến làm tâm chiếu - trường hợp này bóng ngã lớn hơn vật, A’B’C’ chính là tâm chiếu của ABC         
• Phép co: Khi tâm chiếu đặt gần mặt phẳng hình chiếu nhỏ hơn vật chiếu ta gọi là phép co. Trong thực tế có thể lấy mắt người làm tâm chiếu nhìn qua tấm kính tưởng tượng. Trong trường hợp này, ảnh của vật trở thành ảnh của thị giác và nhỏ hơn vật    

Phối cảnh đường nét trong luật xa gần

Đây là phương pháp không thể thiếu khi vận dụng luật xa gần vào tạo hình.

Điểm nhìn:

Nhìn theo phương pháp là phép chiếu xuyên tâm mà tâm chiếu là mắt, vì vậy ta hiểu rằng mắt là tâm chiếu, cũng là xuất phát của các tia chiếu, hay tia nhìn và điểm xuất phát của các tia nhìn khi ta quan sát gọi là điểm nhìn.
Vị trí của điểm nhìn tùy thuộc vào vị trí đứng, chỗ đứng của ngươì vẽ ta nên chọn chỗ đứng phù hợp nhất thuận tiện cho việc cắt cảnh và xắp xếp bố cục.

Tia nhìn:

Là đường thẳng xuất phát từ mắt tới bất kỳ một điểm nào trong phạm vi trường nhìn của mắt. Như vậy có vô số tia nhìn tạo thành một chùm tia mà điểm xuất phát là mắt. Ta dùng những tia đó để xác định hình dáng của các vật thể. 

Tia nhìn chính: Là tia nằm trên trục của nhãn cầu vuông góc với mặt phẳng đối diện ở trước mắt, trong vô số tia nhìn chỉ có một tia nhìn chính. Khi ta quan sát sự vật ta nhìn bằng hai mắt, đúng ra phải hai tia chính nhưng trong luật xa gần chỉ dùng một điểm chính.

• Khi ta đứng tia nhìn chính song song với mặt đất.
• Khi nằm tia nhìn chính vuông góc với mặt đất.
• Trên mặt tranh điểm chính là giao điểm vuông góc của tia chính với mặt tranh.

Góc nhìn:

Khi nhìn vào vật thể tia giới hạn, kích thức lớn nhất của mỗi vật sẽ tạo thành một góc nhọn là góc nhìn sự vật, nó bao trùm lấy phạm vi của cả nhóm hoặc khung cảnh đó. Khi bạn hiểu được luật xa gần khi vẽ tranh thì sẽ giúp bức tranh của bạn có chiều sâu hơn.

Góc nhìn sẽ thay đổi tùy theo độ lớn của đối tượng đó, góc nhìn gần thì lớn, nhìn xa thì nhỏ hơn vì vậy theo kinh nghiệm cho ta thấy cần chọn một góc nhìn thỏa đáng là cách một lần rưỡi độ lớn của nó. Khi ấy góc nhìn sẽ là 37º, đối với cảnh vật thì tinh thần đó không có gì khác.

Mặt tranh:

Là tên đặt cho tấm kính tưởng tượng trước mắt ta, qua đó ta nhìn thấy cảnh vật. Mặt tranh vốn không có nhưng ta hình dung trước mắt ta là màn ảnh cực rộng, nếu tấm kính kia có thật thì ta có thể vẽ lên ấy hình dạng các vật thể bên kia và sẽ có những hình tương ứng. Hình dung như vậy là ta đã có phép chiếu xuên tâm, trong đó mắt là tâm chiếu.

Như vậy mặt tranh là hình phối cảnh là kết quả của sự biến dạng và thay đổi tỉ lệ của hình ảnh các vật thể thông qua mặt tranh.

• Dạng của mặt tranh
• Vị trí chiều hướng của mặt tranh
• Quan hệ xa gần

Đường chân trời (đường tầm mắt):

Cách xác định luật xa gần trong tạo hình không thể thiếu bước ngắm đường chân trời. Khi ngắm biển trước mắt ta có một đường nằm ngang ngăn cách giữa trời và nước, khi ngắm cánh đồng rộng lớn cũng có đường nằm ngang tương tự. Đường nằm ngang đó song song với mặt đất. Vị trí của đường nằm ngang đó cao hay thấp tùy thuộc vào vị trí của người nhìn.

Cách xác định đường chân trời: Muốn tìm vị trí đường chân trời ta dùng một tấm bìa cứng đặt ngang tầm mắt. điều chỉnh khi hai cạnh của tấm bìa chập lại làm một, cắt cảnh vật ở đâu thì đó là vị trí của đường chân trời.

Khi tìm đường chân trời phải luôn luôn đứng thẳng mới xác địng được đường chân trời tự nhiên.

• Đường tầm mắt thấp cho ta một cảnh rộng mênh mông, thoáng đảng.
• Đường tầm mắt cao cho ta cảm giác tranh thu hẹp lại
• Đường tầm mắt ở giữa tạo cho ta cảm giác bình ổn
• Đường tầm mắt là đường giới hạn tầm xa mà mắt thường có thể nhìn thấy được – Khi nhìn cảnh vật đường tầm mắt chính là đường chân trời - Khi vị trí mắt nhìn cao hay thấp đường chân trời cũng thay đổi cao lên hoặc thấp xuống theo.

Điểm tụ:

• Là điểm gặp nhau của những đường thẳng song song (đâm vào mặt tranh) đi vào chiều sâu không gian .
• Điểm tụ chính: Là điểm gặp nhau của những đường thẳng song song vuông góc với mặt phẳng đứng của tranh.

Điểm chính:

Là điểm nhìn nằm trên đường tầm mắt. Tia nhìn từ mắt đến điểm nhìn này vuông góc với đường tầm mắt. Muốn nhìn bao quát được sự vật phải đứng cách xa vật đó là khoảng cách gấp từ 2,5 đến 3 lần chiều lớn nhất của vật thể. Ảnh hưởng của ánh sáng lên vật thể trong phối cảnh đường nét.

Tất cả những vật thể dưới ánh sáng mặt trời hay ánh sáng đèn đều chịu ảnh hưởng của ánh sáng. Tạo nên hai thứ bóng:

• Bóng chính: Là bóng nằm trên bề mặt của vật thể không trực tiếp với ánh sánh (Phần tối)
• Bóng ngả: Là bóng tối của vật thể hắt xuống mặt đất, mặt bàn hoặc hắt sang vật thể khác

Vẽ phối cảnh bóng nước

Khi vẽ phong cảnh, ta thường vận dụng luật xa gần vào tạo hình. Ta sẽ thấy có bóng nước, bóng nước phản ánh hình dáng đảo ngược của vật thể, nhưng cũng tuân theo luật phối cảnh.Vẽ bóng nước cột AB đứng sát mặt nước, trong trường hợp này, mặt đất và mặt nước ngang nhau. cột AB có điểm chân là B, điểm chân trên mặt đất đồng thời là điểm chân trên mặt nước. Bóng nước trong trường hợp này là B’A’=AB’.Vẽ phối cảnh bóng nước có cột AB đặt trên một thềm gạch có bậc thang đi xuống. Tất cả những cạnh song song đều gặp nhau ở điểm P, cách tìm bóng nước vẫn theo công thức B’A’=AB’ ta tiếp tục vẽ bóng nước của căn nhà, cột điện và cây theo phương pháp trên.

Cần chú ý những điểm như sau:

• Những cạnh thẳng đúng của vật thể bóng của nó vẫn thẳng đứng
• Những cạnh bình hành của vật thể, bóng của nó vẫn bình hành
• Những cạnh đâm dọc đi sâu vào chiều sâu, bóng của nó cũng đâm dọc theo chiều sâu và cùng tụ lại ở điểm chính.
• Đặc biệt bên mái dốc của căn nhà, bên nào đi vào điểm tụ trên tầm mắt thì ngược lại bóng của nó đi vào điểm tụ dưới tầm mắt và ngược lại.