Bố cục tranh đề tài

Bố cục trong hội họa là sự tổng hòa các yếu tố tạo hình như: đường nét, hình khối, đậm nhạt, màu sắc…các yếu tố được xắp xếp trong một khuôn khổ nhất định của một bức tranh thông qua cảm xúc của người họa sĩ để tạo ra một giải pháp hợp lý, nêu bật được nội dung chủ đề bức tranh.

Nói cách khác, bố cục là phương pháp tìm tòi, xác định cách biểu đạt thích hợp nhất cho một nội dung tranh có ý đồ của tác giả. Quá trình này là quá trình vừa làm thể nghiệm tìm tòi, nghiên cứu, sáng tạo.

Bố cục tranh đề tài còn là phương pháp làm việc mang ý đồ chiến lược, trước khi đi vào diễn tả hoàn chỉnh nhằm xác định hình thức biểu đạt hiệu quả nhất cho một hình tượng nghệ thuật, một nội dung đề tài. Bố cục là quá trình sáng tạo một hình thức gắn chặt với một nội dung nhất định nào đó. Nó là sự suy tính và hình dung trước các bước cho việc hoàn thành một tác phẩm.

Bố cục hình tam giác trong tranh đề tài

Yêu cầu của bố cục tranh đề tài

Bố cục trong tranh đề tài phải như thế nào là câu hỏi lớn của mọi người khi học vẽ tranh. Khi vẽ tranh đề tài thì ta cần nắm rõ các yêu cầu của bố cục tranh đề tài

Cân đối

Đó là sự sắp xếp các yếu tố tạo hình nhằm tạo ra sự cân bằng để người xem không có cảm giác thừa hoặc thiếu.

Tỷ lệ 

Tỉ lệ giữa hình và khung tranh không nên to quá hoặc nhỏ quá (trừ một số tranh có sự ý đồ riêng của các họa sĩ), to quá là vỡ hình, gây cảm giác chật chội tức mắt, nhỏ quá làm loãng hình hoặc lỏng lẻo.

Hình mảng 

Thường trong bố cục ta chia ra làm hai dạng: mảng chính và mảng phụ. Mảng chính để làm rõ ý đồ bố cục, mảng chính thường ở trung tâm và phía trước và phải có hình, màu sắc và độ đậm nhạt rõ ràng. Mảng phụ nhằm bổ trợ cho mảng chính. 

Màu sắc 

Màu sắc làm cho tác phẩm có sắc thái riêng, hấp dẫn gây cảm xúc mạnh mẽ cho người xem, khi lựa chọn màu sắc trong tranh phải chú ý đến màu chủ đạo.

• Màu sắc trong tranh có thể êm dịu hay rực rỡ tùy theo đề tài và cảm xúc của người vẽ (khi vẽ màu vẫn tiếp tục điều chỉnh bố cục)
• Khi vẽ màu cần chủ động về gam màu nóng hay lạnh, phải có một hòa sắc mà người vẽ có chủ định trước.

Những điểm cần tránh khi xây dựng bố cục tranh

Khi xây dựng bố cục tranh đề tài cần lưu ý các điểm sau:

• Tránh đường chân trời chia đôi chính giữa của tranh
• Không tạo đường chạy từ góc tranh chia đôi tranh; không tạo đường chéo góc tạo điểm cắt góc, hoặc tạo xu hướng trôi ra khỏi mặt tranh.
• Không cắt đầu người hoặc chân tay nhân vật.
• Tránh không để tỉ lệ các hình bị dồn nén, chật chội, hoặc phá vỡ sự hài hòa với khuôn tranh.
• Không lặp lại các hình giống nhau khi không cần thiết.

Một số hình thức bố cục tranh

Một số hình thức bố cục tranh đề tài cơ bản như: Bố cục theo dạng hình tròn, Bố cục theo hình tam giác (hình tháp)

Bố cục theo dạng hình tròn 

Là dạng bố cục tranh đề tài cơ bản, nói đến hình tròn chúng ta hiểu rằng nó là bố cục trọng tâm xoay tròn tạo cảm giác tập trung vào hình tượng và nhân vật điển hình. Một hình tròn nằm trong khuôn tranh hình chữ nhật hay hình vuông nói lên con ngưòi đã tìm ra sự hài hòa thống nhất với quy luật tự nhiên nếu như tỉ lệ cân xứng.

Có một dạng đường tròn khép kín và một dạng hai đường tròn chồng lên nhau.
- Tượng phật nghìn mắt nghìn tay. 
- Đức mẹ và chúa Jêsu của Raphaen. 

Đức mẹ và chúa  Jesu

Bố cục theo hình tam giác (hình tháp) 

Bố cục theo hình này mang tính khái quát và nhiều ý nghĩa, Mang tính vững chãi biểu thị sự bền vững, khỏe khoắn. Theo quan điểm Á Đông: Tam tài là ý nghĩa cao siêu nhất (Thiên - Địa – Nhân)

Madonna ở nhà thờ sixtine

Thần tự do dẫn dắt nhân dân 

Bố cục theo hình vuông, hình chữ nhật

Bố cục theo hình vuông, hình chữ nhật được các nghệ sĩ sử dụng sắp xếp hình thể đồng dạng vào tranh, Nó vừa có tính chất nhắc lại cái tính khái quát của khuôn hình tranh vừa mang ý nghĩa nhấn đậm thêm tính chất tổ chức của con người. Nó có tôn ti trật tự, có trên có dưới, phải trái, ngay thẳng, cân bằng. Nó phù hợp với các loại đề tài, đề cao tính chất tổ chức xã hội con người, tính sáng tạo riêng biệt và tính nhân văn.

• Guernica- Picasso (Chữ nhật)
• Những cô gái ở Avignon- Picasso

Những co gái ở Avignon

Cuộc tàn sát ở Guernica

Bố cục nhịp điệu 

Trong cục bằng diễn biến có nhịp điệu để biểu đạt cái động có tính chu kì, cái động có nhắc lại theo một quy luật của hình khối, đường nét, màu sắc được tác giả xác định và tạo nên trong các tác phẩm.

• Những bà khóc mướn - Ai cập 
• Sóng lừng - Hôkusai Nhật Bản 
• Nhảy múa - Matisse

Sóng lừng

Bố cục đối lập 

Đó là sử dụng các cặp đối lập như: Ngang dọc, cao thấp, cứng mềm, đen trắng, nóng lạnh, thô mịn, trong đục…làm mặt trội cho bố cục. 

• Cha con người làm xiếc - Picasso
• Trên bãi biển - Gauguin 

Cha con người làm Xiếc

Trên bãi biển

Bố cục theo phối cảnh (Bố cục phổ thông) 

Nghệ thuật phối cảnh là thể hiện hình khối, đường nét, đậm nhạt, màu sắc của mọi vật và của không gian ba chiều theo sự cảm nhận của tự nhiên, khác với các hình thức bố cục khác thể hiện theo quan niệm riêng của từng họa sĩ theo tr-ường phái hay trào l¬ưu nghệ thuật. Bố cục theo phối cảnh thường đ¬ược xây dựng và xắp xếp trên khung cảnh nhất định, người và cảnh hài hòa trong không gian

• Tát nước đồng chiêm - Trần Văn Cẩn 
• Du kích tập bắn - Nguyễn Đỗ Cung 

Phương pháp xây dựng bố cục một bức tranh đơn giản 

Lựa chọn chủ đề của đề tài và tìm hình thức thể hiện sao cho phù hợp, nắm rõ được phương pháp xây dựng bố cục một bức tranh đơn giản cần tìm hình cụ thể trước khi thể hiện theo các bước sau:

Phác thảo bố cục 

Là sự sắp xếp nhân vật, cảnh vật một cách hợp lý sao cho thể hiện được nội dung đề tài. Mảng chính là mảng có nhóm các nhân vật, cảnh vật hoạt động theo nội dung của đề tài. Có các hoạt động thống nhất, liên hệ với nhau. Thường được bố trí ở trọng tâm của tranh và được miêu tả kĩ. Là mảng có độ lớn nhất trong tranh, thư-ờng là ở diện gần của tranh, gần người xem. Nhóm chính có thể nhiều nhân vật hoặc ít nhân vật nhưng nhân vật, cảnh vật ở nhóm chính bao giờ cũng mang tính điển hình cao.

Mảng phụ bao gồm nhân vật, cảnh vật có liên quan tới nội dung đề tài, cùng hoạt động thống nhất với nhóm chính, góp phần cùng nhóm chính làm rõ nội dung đề tài, tuy vậy mảng phụ ở những vị trí khuất hơn, diện sau, xa, nhỏ hơn mảng chính. Sự kết hợp mảng chính, mảng phụ, xa, gần, đậm nhạt và màu phải tạo nên nhịp điệu trong tranh. Không dàn đều đều, buồn tẻ, không sử dụng các đường thẳng lớn chia đôi tranh, cắt tranh thành nhiều phần. Không để các hình mảng quá to hoặc quá nhỏ phá vỡ sự hài hoà với khuôn tranh. Không nên cắt người, cây cối… 

• Phác thảo đậm nhạt : Sau khi phác thảo bố cục, lựa chọn phác thảo, tìm đậm nhạt cho tranh để tạo nhịp điệu, nhấn mạnh trọng tâm nội dung tranh, gợi xa gần. 
• Phác thảo màu: Dựa vào phác thảo bố cục và đậm nhạt, tìm màu tô vào các mảng hình. Phải tạo được hoà sắc chung. Màu sắc ở mảng chính bao giờ cũng mạnh mẽ, đẹp hơn. Khi phác thảo có thể đặt chồng màu thoải mái sao cho tạo được hoà sắc phù hợp nội dung đề tài.

Tìm hình 

Là bước tái tạo lại nhân vật, cảnh vật từ vốn thực tế mà người vẽ cảm nhận được hình được xây dựng bằng khuôn khổ thể hiện, đúng độ lớn mảng hình của phác thảo bố cục. Hoạt động, động tác của các nhân vật phải thống nhất theo nội dung đề tài nhưng không rập khuôn đồng điệu, đúng tiêu chuẩn giải phẫu và luật xa gần.

Thể hiện 

Dựa trên phác thảo màu, pha màu và thể hiện theo đúng phác thảo màu – phải trung thành theo phác thảo. Khi thể hiện phải xen màu vẽ, hình, bố cục là phương tiện để thể hiện cảm xúc riêng của bản thân về nội dung đề tài.

Có thể thể hiện bằng khối hoặc mảng phẳng tuỳ ý. Đối với người mới học nên thể hiện bằng mảng phẳng.